Burgemeester Vassil Terziev van de Bulgaarse hoofdstad Sofia kijkt op zijn telefoon. ‘Het gaat alleen maar over kapot maken, nooit is het eens een keer positief of constructief’, zucht de kersverse burgervader en IT miljonair. Hij verklaart zich niet nader en stopt zijn mobiel in zijn binnenzak. Terziev vindt dat bevoorrechte mensen als hij iets moeten doen voor hun land, vertelt hij enkele momenten voordat hij de leden van het IETM netwerk toespreekt, maar makkelijk is het niet. Bulgarije is een relatief arm land dat kampt met een groeiende verdeeldheid en pro-Russische sentimenten.
Ondermijning en polarisatie zijn een enorm probleem heeft Terziev in de eerste acht maanden van zijn burgemeesterschap ervaren. Zijn pro-Europese beleid en zijn streven naar een betere infrastructuur, meer groen in de stad, verbetering van het openbaar vervoer, ondersteuning van ondernemerschap en talent en transparantie van bestuur staan voortdurend onder zware druk.
Na zijn speech zwaai ik hem in mijn hoedanigheid als voorzitter van IETM uit en wens hem succes met alle veranderingen die hij voorstaat. ‘Het is mijn werk’, zegt hij zo monter mogelijk, maar helemaal gerust ben ik er niet op en dat lijkt gezien de huidige berichtgeving niet onterecht.
In Sofia ontmoet ik mijn internationale collega’s uit de podiumkunsten, die behoorlijk zorgwekkende verhalen vertellen over de regimes in hun land. Zo vertelt zelfs een collega uit het vrijgevochten Berlijn dat progressieve instituten worden gesloten, de politie steeds harder optreedt tegen demonstranten en de sterke arm intimiderend gedrag vertoont richting culturele organisaties.
Italiaanse collega’s voelen de consequenties van de radicaal-rechtse wind die er waait en de verdeeldheid die dat veroorzaakt tussen de regio’s. In Slovenië, waar even de hoop was op een progressiever beleid, is de publieke omroep ontbonden.
Ik tref er onze collega uit Palestina. Haar verhalen en haar genuanceerde oproep tot solidariteit met iedereen die lijdt onder oorlog en geweld, zijn indrukwekkend. Door haar speech realiseer ik mij tot mijn schaamte dat ik nog altijd niets voor mijn medemens in conflictgebieden gedaan heb, anders dan in ongeloof toekijken.
Schrikogen
Want het zijn verhalen die pas goed invoelbaar worden als je ze uit eerste hand hoort. Je kunt nog zoveel uit de media vernemen en zulke schrikbarende beelden zien, het wordt pas echt indringend wanneer je de verhalen van mens tot mens tot je neemt. Daarom zijn de internationale ontmoetingen binnen netwerken als IETM zo van belang. Desondanks kom ik mijn Nederlandse collega’s, uitzonderingen daargelaten, steeds minder tegen in het internationale veld.
‘En hoe gaat het dan bij jullie?’, vraagt men mij nu in het buitenland. Die vraag werd mij als Nederlander tot voor kort zelden gesteld. Nederlanders mogen als een van de rijkste landen ter wereld beslist niet klagen was altijd het merkbare sentiment onder mijn internationale vakgenoten, ofschoon we dat natuurlijk wel volop deden.
Maar nu is tot ieders stomme verbazing Geert Wilders aan de macht.
De vraag wordt met schrikogen gesteld. In Nederland zijn we echter nauwelijks gealarmeerd, hoor ik mezelf antwoorden. Velen gaan er van uit dat het allemaal wel los zal lopen. Heimelijk denken we dat Wilders 1 spoedig van zijn voetstuk valt en dat de VVD en NSC dat toch ook wel uitgekiend zullen hebben. Een jaartje of een, twee en we kunnen weer over tot de orde van de dag.
Je vraagt je af welke vreemde mogendheid ons deze slaapdrank heeft toegediend, om de onvolprezen Willem Wilmink nog maar eens te parafraseren. ‘Er is in Nederland niets veranderd’, beweren sommigen terwijl er onder onze neus een radicaal-rechtse regering in dit zogenaamde ‘gidsland’ wordt geïnstalleerd en het vergif van de polarisatie in een constante stroom via onze mobieltjes tot ons komt.
Aangewakkerde angst en onvrede drijft de bevolking uiteen en stuwt ons verder op een heilloos pad. We zijn zo boos dat we dreigmails versturen naar onze wetenschappers, journalisten, artiesten, naar mensen met een andere mening of andere voorkeuren, naar politici, naar kassamedewerkers en ambtenaren. We zijn schijnbaar allemaal woedend en niemand weet waar dat precies vandaan komt.
Er wordt een cultuurstrijd opgestookt die uiteindelijk maar een doel dient: het creëren van verdeeldheid en het aanwakkeren van de onvrede, zodat autoritaire, repressieve machten het voor het zeggen krijgen.
Valkuil
Het is een monstrueuze valkuil waar we blindelings inlopen wanneer we denken dat het allemaal wel mee zal vallen en we dus rustig kunnen blijven slapen. Dus waarom lijken wij ondanks alles niet gealarmeerd? Misschien geloven we inderdaad dat er niet zo veel aan de hand is, zijn we gewoon egocentrisch of, dat kan ook, weten we niet waar we beginnen moeten.
Deze cultuurstrijd vraagt om tegenwicht van mensen die niet bang zijn om zich uit spreken. Die op vreedzame wijze onze vrijheid van meningsuiting en expressie bevechten. Die staan voor empathie en compassie en een begripvolle, samenhangende samenleving. Er is een nood aan praktische idealisten die hoopgevende alternatieven bieden. Want hoe je het ook wendt of keert: we zijn samen verantwoordelijk voor deze planeet en alles wat daar op leeft.
Regisseur en toneelschrijver Eric de Vroedt zei me eens: ‘Begin met wat binnen je invloed ligt’. Merlijn Twaalfhoven schreef in 2020 het idealistische en praktische ‘Het is aan ons’ dat motiveert om ieder op zijn eigen bescheiden wijze bij te dragen aan een betere planeet. Anoek Nuyens gaf me ‘Nee is niet genoeg’ van Noami Klein cadeau en laat het zelf niet bij woorden. Samen met Erik Whien, Rebekka de Wit en Lene Grooten richtte ze Bureau Vergezicht op dat verhalen maakt over macht, klimaat en gedeelde verantwoordelijkheid.
Het is een relatief kleine rebellenclub die urgent uitbreiding nodig heeft. Noem het cheesy (zoals iemand deed) maar praktisch idealisme en gemeenschapszin zijn de enige uitweg uit een catastrofe die we allemaal aan zien komen maar op magische wijze proberen weg te denken.
Af en toe denk ik wel eens aan de spreuk op de muur van mijn oude middelbare school. Op de foto van de kantine is te zien hoe iemand in koeienletters op de muur heeft geschreven: ‘Innocent bystander, you’re the biggest runt!’. Het is niet heel aardig; duidelijk is het wel.
Jeffrey Meulman 