Jeffrey Meulman

Uit recent publieksonderzoek blijkt dat er voor het publiek van de Verkadefabriek niet per se veel hoeft te veranderen. We vroegen onze gasten naar hun mening en maar liefst 766 mensen vulden de enquête in. Eten toestaan in de filmzaal? Liever niet. Drankjes mee in de theaterzaal? Nee, bedankt. Pauzedrankje bij theatervoorstellingen? Niet echt nodig. Pauzes in theatervoorstellingen? Voor de meesten beslist geen vereiste. Een betaalde garderobe dan? Niet gewenst, zolang de kluisjes maar werken.

Ook vooraf een e-mail ontvangen met meer informatie over de voorstelling of film vonden onze bezoekers geen noodzaak. Men is goed op de hoogte. Theatertrailers in de zaal of een gesprek met de directeur? Nee, zeg. Wat men wel ziet zitten? De aanvangstijd van voorstellingen vervroegen van 20.30 naar 20.00 uur. Voor vertoning van films in de ochtend is redelijk wat belangstelling. Het meest heugelijke feit: meer dan 90 procent van het Verkade publiek blijkt bereid om een financiële bijdrage te leveren aan een nog op te richten Jonge Makers Fonds.

De resultaten staan in schril contrast met de uitkomsten van de gesprekken die comedian Raoul Heertje drie jaar geleden had met niet-theaterbezoekers.

Theaterweigeraars

Uit die gesprekken met fervente theaterweigeraars, die voor de gelegenheid onder andere naar theaterfestival Boulevard en Noorderzon Performing Arts Festival waren gehaald, bleek dat de theaterdebutant juist behoefte heeft aan meer informatie vooraf. Liever weet men van tevoren vrij precies wat men van de voorstelling kan verwachten. Dat heeft ook een duidelijke sociale component: wie een vriend of vriendin meeneemt naar het theater wil graag zeker weten dat zijn of haar gast een leuke avond heeft. Een filmtrailer geeft die duidelijkheid tenminste wel. Je weet wat er komt.

“Ik moet er veel energie in steken om te weten wat leuk is. Er is een gebrek aan informatie: ik heb geen toegang tot de juiste bronnen. Ik hou niet van al het gedoe eromheen. Een avond theater geeft mij daarom veel stress,” aldus een van de geïnterviewden.

Voorspelbaarheid vs. verrassing

Voorspelbaarheid is blijkbaar een belangrijke factor bij het wegnemen van theater-stress. Zo willen de onervaren theaterbezoekers die Raoul interviewde, in tegenstelling tot onze geënquêteerden, heel graag een pauze. Het idee lang stil te moeten zitten, “zonder dat je weg kunt gaan,” is menigeen een gruwel. Een pauze heeft de voorkeur, al is het alleen maar om te kunnen plassen. Festivals zijn daarom voor sommigen ideaal: de voorstellingen zijn er korter, de sfeer informeler (“er is meer gekkigheid”) en weglopen als je het niet leuk vindt lijkt minder een probleem. “In het theater zijn de sociale codes beperkend: ik voel me er gegijzeld.”

Sowieso leven er nog altijd opvallend veel vooroordelen onder mensen die zelden naar het theater gaan. “Theater is zwaar. Op mijn vrije avond wil ik me graag kunnen ontspannen.”

Viking films

Geld is niet de grootste drempel, al heeft theater wel degelijk het imago duur te zijn. Meerdere gesprekspartners, jong en oud, meenden dat “toneelspelers te overdreven articuleren,” waarmee men duidelijk wel een zeer achterhaald beeld van het theater voor ogen heeft. Sommigen dachten dat theater “deftig” is en dat “jasje, dasje” er verplicht zou zijn. “Het is iets voor je ouders, als je oud bent,” zei een hippe vijftiger. “Theater is niet echt,” vertelde een jonge liefhebber van Viking films aan Raoul Heertje die daarop fijntjes opmerkte dat “Viking films misschien ook niet echt zijn.” Dat was natuurlijk zo, maar in ieder geval minder opzichtig niet echt, vond de Viking fan.

Een ander hekelde het feit dat theater naar zijn smaak niet interactief genoeg is en kwam zelfs met de constatering dat “theatergebouwen zijn ingericht op eenrichtingsverkeer. De toeschouwer zit in het donker en doet er nauwelijks toe.”

Daarbij: als de vriendenkring niet gaat, is de kans gering dat iemand op eigen houtje een theatervoorstelling boekt. Daarnaast bleek de eigen onzekerheid een drempel. “Ik ben niet cultureel onderlegd. Mensen praten na afloop van de voorstelling vaak zo moeilijk en diepgaand.”

Trigger warnings

De onverwachte en ongewenste confrontatie met bijvoorbeeld bloot, grof taalgebruik, lichtflitsen, rook of geweld bleek een ander bezwaar. Trigger warnings zouden dit kunnen wegnemen. Nog lang niet iedereen in de podiumkunsten ziet het voordeel van deze “waarschuwingen vooraf,” hoewel kijkwijzers in filmland al sinds 2001 gemeengoed zijn. Bezoekers van de Verkadefabriek hebben er weinig mee, zo blijkt desgevraagd, maar het overgrote deel van de respondenten heeft er evenzogoed niets tegen.

Dat op zich is goed nieuws, want naar Engels voorbeeld zullen de trigger warnings er vroeg of laat toch komen, vermoed ik. Het Amsterdam Fringe Festival werkt er al even mee en is daar heel tevreden over. Artistiek directeur Farnoosh Farnia vertelt dat je er weliswaar niet per se extra publiek mee werft maar dat je als festival en als theatermaker getuigt van meer rekenschap met je bezoekers. Dat sorteert meteen effect. “Voor het eerst hadden wij dit jaar geen enkele wegloper,” aldus Farnoosh. “Het is makkelijk weg te wuiven wanneer je zelf niet uit een oorlogsgebied komt, maar wie om die reden bijvoorbeeld angstig is voor harde knallen en lichtflitsen, is je dankbaar dat je ze er van tevoren op attent hebt gemaakt.”

Diversiteit

De enorme diversiteit aan bezoekers van het Amsterdam Fringe Festival vraagt erom rekening te houden met haar publiek. Dat is overigens voor de Verkadefabriek in principe niet anders, hoe tevreden de huidige gasten ook mogen zijn. Er blijft voortdurend werk aan de winkel, want iedere drempel die kan worden weggenomen om een voet in het theater te zetten is er immers een. Inspelen op de wensen van zowel de huidige als de nieuwe of zelfs toekomstige bezoeker is precies wat ons vak zo interessant en uitdagend maakt. Het is daarbij geen kwestie van of/of maar en/en.

Het iedereen naar de zin maken lukt nooit, maar getuige de bemoedigende commentaren in de publieksenquête zijn we in ieder geval aardig op weg.

.