Het Koninklijk Theater Carré aan de Amsterdamse Amstel is al drie decennia lang vermaard om haar kerstcircus. Sinds Carré, ooit gebouwd als wintercircus, in 1985 de traditie van het kerstcircus herstelde vonden steeds meer circussen rond de kerstperiode hun weg naar de schouwburgen. Maar nergens is circus zo fabelachtig als in de piste van Carré, waar onder andere het vermaarde Circus Knie voor betoverende voorstellingen zorgde.

Die circustraditie is er een om te koesteren. Wie spreken namen als Circus Krone, Circus Herman Renz en – het niet meer bestaande – Circus Toni Boltini niet tot de verbeelding?

Ze verdienen bewondering, deze circusondernemers van Circus Royal, Circus Althoff, Circus Rigolo, Circus Malford, Belly Wien en al die andere rondreizende spektakels die ploeteren en ploeterden op de grasvelden en parkeerplaatsen van onze dorpen en steden. Want het traditionele, rondreizende circus staat eigenlijk continue onder druk. Hetzij door regelgeving, financieel lastige omstandigheden en het recentelijke verbod op het werken met wilde dieren.

Cirque Nouveau

Sinds eind jaren ’60, begin jaren ‘70 is het circus verrijkt met een nieuwe stroming die ontstond in met name Frankrijk, Engeland en aan de westkust van de Verenigde Staten, in het Frans aangeduid als Cirque Nouveau of Nouveau Cirque. In het ‘nieuwe circus’ komen vrijwel geen dieren meer voor. Het nieuwe circus kenmerkt zich door een theatrale benadering en het innovatieve gebruik van meerdere kunstdisciplines. Nieuwe circussen zijn onder andere Cirque Plume, Cirque Baroque, Cirque Ici, Compagnie Anomalie, AOC Collectif en de wereldberoemde circus-multinational Cirque du Soleil.

Ten onrechte wordt het traditionele circus in ons land vaak benoemd als ‘volkscultuur’ en het nieuwe circus als ‘theater’ of ‘kunst’. Ter nuancering moet namelijk worden gesteld dat de grenzen tussen ‘traditioneel’ en ‘nieuw’ vervagen. Sommige van oorsprong traditionele circussen zijn nu volledig ‘nouveau’. Een circus als Circus Herman Renz moderniseert haar show jaarlijks, wordt steeds theatraler en besteedt meer aandacht aan aankleding en choreografie dan ooit, terwijl sommige nieuwe circussen ondertussen binnen de eigen stroming alweer als redelijk traditioneel worden beschouwd.

Ook binnen het circusonderwijs zijn twee stromingen te onderscheiden; onderwijs gestoeld op het neoklassieke circus en circusonderwijs gebaseerd op drama. Maar ook hier vervagen de grenzen.

Wie de circuswereld echt goed wil begrijpen zet zijn ideeën over wat circus is overboord. Net als theater is circus een zodanig breed begrip geworden en zijn de richtingen onderling zo onvergelijkbaar dat het begrip al lang geen recht meer doet aan wat het nu is.

Het nieuwe circus vond in Nederland aanvankelijk vooral een podium op de zomertheaterfestivals als Theaterfestival Boulevard in ‘s-Hertogenbosch, Terschellings Oerol en festival Noorderzon in Groningen, of dankzij initiatieven van enkele schouwburgen als Leeuwarden, Utrecht en Venlo. Cultureel ondernemers als de onlangs overleden Gerrit Reus en Circo Circolo-oprichter Wim Claessen speelden een belangrijke rol bij de introductie van het nieuwe circus in Nederland.

Nederland kent een actief circuslandschap met tal van jeugdcircussen. Wie een compleet beeld van de circuswereld wil hebben verruimt zijn blik richting straatartiesten, zelfstandig werkende acrobaten en het buurt- en welzijnswerk waar volop aan ‘circus’ wordt gedaan. Op amateurniveau zijn er tal van cursussen acrobatiek, jongleren en clownscursussen te volgen.

Nederland kende tot een aantal jaren terug nog geen officieel erkende professionele circusopleiding. Met de komst van de Fontys Academy for Circus and Performance Art in Tilburg en de Circusopleiding aan CodArts in Rotterdam is daar verandering in gekomen en wordt er ook in Nederland op HBO niveau opgeleid tot circusartiest. Met het afstuderen van de nieuwe generatie circusartiesten heeft het nieuwe circus eindelijk vaste voet aan de grond gekregen in ons land. Met de komst van het Canadese Cirque Eloize naar het ‘Steenen Circus van Carré’, wordt de doorbraak van een nieuwe generatie circusmakers definitief bekrachtigd.

Te zien van 26 juni tot en met 19 juli aanstaande.