Dit jaar is het precies 50 jaar geleden dat Aktie Tomaat plaatsvond. Studenten van de Toneelschool bekogelden in 1969 het gevestigde toneel met een tomaat en een enkele rookbom vanwege de ouderwetse aanpak en het vermeende gebrek aan artistieke vrijheid en experiment. Het aanwezige publiek sprak er schande van. Voor de rest schijnt het gebeuren minder spectaculair te zijn verlopen dan de geschiedenis ons wil laten geloven. Desalniettemin wordt er zo af en toe nog wel eens lukraak aan gerefereerd.

Toen de Nederlandse Toneeljury vorig jaar vooral de gevestigde, grote gezelschappen had uitgekozen vond een enkeling het wel weer eens tijd voor een ouderwetse Aksie, maar verder is het nauwelijks voorstelbaar dat het weer eens zover komt. De culturele sector is nu eenmaal niet heel sterk in het organiseren van eendrachtig verzet, vooral omdat men het bij voorbaat al niet met elkaar eens is. Goed, de Mars der Beschaving was een aardige eruptie van solidariteit, maar slechts ten dele geslaagd omdat dat belerende woordje Beschaving nogal afleidde van de kernboodschap. Kloeke theatermakers worstelden onderweg naar het Binnenhof nog wat met opstandige ME’ers (‘Hoezo Beschaving?, kopte het AD meesmuilend), maar verder kwam de Mars zelfs niet in de buurt van de mythische status die de Aktie Tomaat in de loop der decennia bereikte.

Is er aanleiding voor een nieuwe Aktie Tomaat? Een bescheiden rookbommetje richting het establishment? Persoonlijk denk ik van niet. Je kunt veel beter zelf iets proberen te veranderen. ‘Be the change you want to see in the world’, zei Gandhi al. Een nieuwe generatie is daar al volop mee bezig.

Maar toch zijn er dingen waar u zich als theaterliefhebber zorgen over zou kunnen maken. Ik zeg bewust kunnen, niet moeten. Want dat jonge, diverse en vernieuwende aanbod waar de ‘tomatisten’ van weleer zich destijds sterk voor maakten, verdwijnt stukje bij beetje uit de theaters. En dat komt niet alleen door een op handen zijnde korting van 8,6 miljoen euro op het Fonds Podiumkunsten.

Op langere termijn zal het u mogelijk opvallen dat het theateraanbod ook in uw eigen omgeving wat magertjes is geworden. Het theater bij u om de hoek, uw theater, wordt namelijk steeds minder theater en steeds meer congres- en zalencentrum voor al uw feesten en partijen. De verdienopdracht drukt zwaar op de schouwburgen en het gekke is: wie meer verdient met commerciële verhuur wordt niet beloond met meer geld voor een mooi programma maar juist bestraft… Er kon blijkbaar nog wel wat subsidie af, is dan de redenering.

Ooit diende verhuur als extra inkomstenbron waar je mooie voorstellingen voor kon tonen. Gisteren sprak ik een theater in een middelgrote stad dat tonnen op haar voorstellingen moet verdienen en het einde is daar nog lang niet in zicht. Dat heeft denkelijk grote gevolgen voor hetgeen u aan entertainment voorgeschoteld krijgt.

Er bestaan inmiddels theaters die zich van lieverlee richten op het verzorgen van uitvaartceremonies. Daar schijnt vraag naar te zijn. Veel mensen willen er blijkbaar toch graag uit met een imponerende lichtshow en wat spektakel. Toen ik voorzichtig opperde dat theaters daar oorspronkelijk niet voor gebouwd zijn vond men mij hopeloos ouderwets. Theaters zijn er toch immers ook voor de viering van leven en dood? Het verhuren van je theaterzaal aan uitvaartondernemers, dat is toch briljant denkwerk?

Zo lijkt niemand echt wakker te liggen van steeds verdere vercommercialisering van onze publieke voorzieningen. Als theaters commercieel kunnen draaien is dat toch juist prima? Natuurlijk. Iedere dag Temptation Island op televisie is ook leuk. Ik weet alleen niet zeker of het wereldbeeld van onze kinderen daar niet wat vertroebeld van raakt.

Een uitvaartceremonie die zo veel geld oplevert dat u de volgende dag voor een mooie prijs naar een van onze topacteurs kunt kijken, daar valt misschien nog iets voor te zeggen. Maar zo werkt het dus niet. Als een bestuurder namelijk mag kiezen tussen een uitvaart in uw theater die geld oplevert en een voorstelling die geld kost, wat denkt u dan wat de toekomst van uw theater gaat zijn?

Natuurlijk weet ik wel dat er genoeg mensen zijn die dat niets kan schelen. Bij ons in het dorp zijn sommige mensen oprecht enthousiast over de commerciële houtkap in onze bossen. Het levert Staatsbosbeheer immers miljoenen op. Scheelt weer subsidie. Bovendien vond een buurman het wel prettig. Meer ruimte voor hem om te mountainbiken. Mountainbiken op een kale vlakte lijkt mij persoonlijk niks. Maar dat vindt zo’n buurman vast een wijzend vingertje.

Afijn, u snapt me. U hoeft het niet met me eens te zijn. Bent u dat wel, laten wij dan werken aan een Herstelplan Cultuur. Herbeplanting is hard nodig. Dan valt er ook over 50 jaar nog iets naar een podium te gooien.